Isländsk grammatik

Huvudartikel: Isländska

Den här artikeln beskriver grammatiken i isländska.

Inledning

Isländskan har fyra kasus: nominativ, ackusativ, dativ och genitiv. Substantiven delas in i tre genus: maskulinum, femininum och neutrum. Substantiv, adjektiv, pronomina, namn och vissa räkneord böjs i de fyra kasusen, i singular och plural.

Alfabetet

A

Á

B

D

Ð

E

É

F

G

H

I

Í

J

K

L

M

N

O

Ó

P

R

S

T

U

Ú

V

X

Y

Ý

Þ

Æ

Ö

a

á

b

d

ð

e

é

f

g

h

i

í

j

k

l

m

n

o

ó

p

r

s

t

u

ú

v

x

y

ý

þ

æ

ö

Z ströks ur alfabetet 1973 eftersom uttalet inte skilde sig från s och för att underlätta stavningen. Diskussioner fördes om att även stryka Y och Ý eftersom dessas uttal är desamma som för I och Í. Y och Ý behölls dock.

C, Q, W, och Z används inte i isländskan, men förekommer i några efternamn, till exempel i Zoega.

Substantiv

Artiklar

Bestämd artikel

Tabell över de bestämda artiklar som läggs till som ett suffix på substantiven.

Substantiv
	Maskulinum		Femininum		Neutrum
Ändelse	-ur, l, n	-i	ingen ändelse	-a		-a
Nominativ	-inn	-nn	-in	-n	-ið	-ð
Ackusativ	-inn	-nn	-ina	-na	-ið	-ð
Dativ	-num	-num	-inni	-nni	-nu	-nu
Genitiv	-ins	-ns	-innar	-nnar	-ins	-ns
...
Plural
Nominativ	-nir	-nar	-nar	-nar	-in	-n
Ackusativ	-na	-nar	-nar	-nar	-in	-n
Dativ	-num
Genitiv	-nna

Obestämd artikel

Det finns ingen obestämd artikel i isländska. Det betyder att ordet barn också kan betyda ett barn.
Sätt räkneordet en/ett framför substantivet istället.

Plural

Så här böjs ett substantiv som är obestämt i plural.

Plural
	Maskulinum		Femininum	Neutrum
Ändelse	-ur, l, n	-i	ingen ändelse
Nominativ	-ar / -ir	-ar	-ar / -ur / -ir	('u' omljud)
Ackusativ	-a / -i (-u)	-ar	-ar / -ur / -ir	('u' omljud)
Dativ	-u(m)*	-u(m)*	-u(m)*	-u(m)*
Genitiv	-a	-a	-a / -na	-a

• M:et läggs inte till om man har lagt till den definita artikeln.

Deklinationer

Obestämd form

Substantiv
	Maskulinum		Femininum		Neutrum
Ändelse	-ur, l, n	-i	ingen ändelse	-a
Nominativ	bíll	nemandi	rós	kirkja	barn
Ackusativ	bíl	nemanda	rós	kirkju	barn
Dativ	bíl	nemanda	rós	kirkju	barni
Genitiv	bíls	nemanda	rósar	kirkju	barns
...
Plural
Nominativ	bílar	nemendur	rósir	kirkjur	börn
Ackusativ	bíla	nemendur	rósir	kirkjur	börn
Dativ	bílum	nemendum	rósum	kirkjum	börnum
Genitiv	bíla	nemanda	rósa	kirkna	barna

Bestämd form

Substantiv
	Maskulinum		Femininum		Neutrum
Ändelse	-ur, l, n	-i	ingen ändelse	-a
Nominativ	bíllinn	nemandinn	rósin	kirkjan	barnið
Ackusativ	bílinn	nemandann	rósina	kirkjuna	barnið
Dativ	bílnum	nemandanum	rósinni	kirkjunni	barninu
Genitiv	bílsins	nemandans	rósarinnar	kirkjunnar	barnsins
...
Plural
Nominativ	bílarnir	nemendurnir	rósirnar	kirkjurnar	börnin
Ackusativ	bílana	nemendurna	rósirnar	kirkjurnar	börnin
Dativ	bílunum	nemendunum	rósunum	kirkjunum	börnunum
Genitiv	bílanna	nemandanna	rósanna	kirknanna	barnanna

• bíll - bil
• nemandi - elev
• rós - ros
• kirkja - kyrka
• barn - barn

Pronomina

Personliga pronomina

Personliga pronomina
Singular
	jag	du	han	hon	hen	det
Nominativ	ég	þú	hann	hún	hán[källa behövs]	það
Ackusativ	mig	þig	hann	hana	hán[källa behövs]	það
Dativ	mér	þér	honum	henni	háni[källa behövs]	því
Genitiv	mín	þín	hans	hennar	háns[källa behövs]	þess
...
Plural
	vi	vi	ni	Ni	de (mask.)	de (fem.)	de (neutr. och könsneutralt)
Nominativ	við	vér	þið	þér	þeir	þær	þau
Ackusativ	okkur	oss	ykkur	yður	þá	þær	þau
Dativ	okkur	oss	ykkur	yður	þeim
Genitiv	okkar	vor	ykkar	yðar	þeirra

Det finns två olika former för vi och ni på isländska. við och þið är gamla dualisformer (form för två personer "vi två") som numera används i plural. Pronomenet vér används mer sällan och i mer högtidliga sammanhang , till exempel i kyrkan och i Islands nationalsång.

Genitiv vor som är identiskt med det possessiva pronominet vor i femininum, används här som ett personligt pronomen, till exempel til vor "till oss".

Þér "Ni" används mest som hövlighetsform till dem man inte känner både till en person och till flera. Det kan även användas högtidligt.

Demonstrativa pronomina

þessi, þessi, þetta (detta, det här)
Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	þessi	þessi	þetta
Ackusativ	þennan	þessa	þetta
Dativ	þessum	þessari	þessu
Genitiv	þessa	þessarar	þessa
...
Plural
Nominativ	þessir	þessar	þessi
Ackusativ	þessa	þessar	þessi
Dativ	þessum	þessum
Genitiv	þessara	þessara

sá, sú, það (han, hon, den, det)
Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	sá	sú	það
Ackusativ	þann	þá	það
Dativ	þeim	þeirri	því
Genitiv	þess	þeirrar	þess
...
Plural
Nominativ	þeir	þær	þau
Ackusativ	þá	þær	þau
Dativ	þeim
Genitiv	þeirra

Possessiva pronomina

Minn, mín, mitt

Minn, mín, mitt (min, mitt)
Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	minn	mín	mitt
Ackusativ	minn	mína	mitt
Dativ	mínum	minni	mínu
Genitiv	míns	minnar	míns
...
Plural
Nominativ	mínir	mínar	mín
Ackusativ	mína	mínar	mín
Dativ	mínum
Genitiv	minna

vor, vor, vort

vor, vor, vort (vår, vårt)
Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	vor	vor	vort
Ackusativ	vorn	vora	vort
Dativ	vorum	vorri	voru
Genitiv	vors	vorrar	vors
...
Plural
Nominativ	vorir	vorar	vor
Ackusativ	vora	vorar	vor
Dativ	vorum
Genitiv	vorra

þinn, þín, þitt

þinn, þín, þitt (din, ditt)
Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	þinn	þín	þitt
Ackusativ	þinn	þína	þitt
Dativ	þínum	þinni	þínu
Genitiv	þíns	þinnar	þíns
...
Plural
Nominativ	þinir	þínar	þín
Ackusativ	þína	þínar	þín
Dativ	þínum
Genitiv	þinna

sinn, sín, sitt

sinn, sín, sitt (sin, sitt)
Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	sinn	sín	sitt
Ackusativ	sinn	sína	sitt
Dativ	sínum	sinni	sínu
Genitiv	síns	sinnar	síns
...
Plural
Nominativ	sínir	sínar	sín
Ackusativ	sína	sínar	sín
Dativ	sínum
Genitiv	sinna

Interrogativa pronomina

hver, hver, hvað/hvert

hver, hver, hvað/hvert (vad)
Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	hver	hver	hvað/hvert
Ackusativ	hvern	hverja	hvert
Dativ	hverjum	hverri	hverju
Genitiv	hvers	hverrar	hvers
...
Plural
Nominativ	hverjir	hverjar	hver
Ackusativ	hverja	hverjar	hver
Dativ	hverjum
Genitiv	hverra

hvor, hvor, hvort

hvor, hvor, hvort (var)
Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	hvor	hvor	hvort
Ackusativ	hvorn	hvora	hvort
Dativ	hvorum	hvorri	hvoru
Genitiv	hvors	hvorrar	hvors
...
Plural
Nominativ	hvorir	hvorar	hvor
Ackusativ	hvora	hvorar	hvor
Dativ	hvorum
Genitiv	hvorra

Relativa och reflexiva pronomina

Sín
Singular
	Nominativ	-
	Ackusativ	sig
	Dativ	sér
	Genitiv	sín

Verb

Grundverb

vera

	Indikativ		Konjunktiv
	Presens	Preteritum	Presens	Preteritum
ég	er	var	sé	væri
þú	ert	varst	sért	værir
hann/hún/það	er	var	sé	væri
við/vér	erum	vorum	séum	værum
þið/þér	eruð	voruð	séuð	væruð
þeir/þær/þau	eru	voru	séu	væru

eiga

	Indikativ		Konjunktiv
	Presens	Preteritum	Presens	Preteritum
ég	á	átti	eigi	ætti
þú	átt	áttir	eigir	ættir
hann/hún/það	á	átti	eigi	ætti
við/vér	eigum	áttum	eigum	ættum
þið/þér	eigið	áttuð	eigið	ættuð
þeir/þær/þau	eiga	áttu	eigi	ættu

hafa

	Indikativ		Konjunktiv
	Presens	Preteritum	Presens	Preteritum
ég	hef	hafði	hafi	hefði
þú	hefur	hafðir	hafir	hefðir
hann/hún/það	hefur	hafði	hafi	hefði
við/vér	höfum	höfðum	höfum	hefðum
þið/þér	hafið	höfðuð	hafið	hefðuð
þeir/þær/þau	hafa	höfðu	hafi	hefðu

verða

	Indikativ		Konjunktiv
	Presens	Preteritum	Presens	Preteritum
ég	verð	varð	verði	yrði
þú	verður	varðst	verðir	yrðir
hann/hún/það	verður	varð	verði	yrði
við/vér	verðum	urðum	verðum	yrðum
þið/þér	verðið	urðuð	verðið	yrðuð
þeir/þær/þau	verða	urðu	verði	yrðu

Prepositioner

Prepositioner är lika viktiga i isländska som i tyska. Men i viss mån till skillnad från i huvudsak i tyskan används de olika kasusen mer utan preposition liksom i latinet (och som i finskan, även om dessa språk inte påvisbart är släkt, men har haft kontakter).

Enkel beskrivning

Lägesprepositioner
Ackusativ	Dativ	Dativ
Riktning till	Befintlighet	Riktning från
í		úr
á		af
undir		undan
yfir

Tidsprepositioner
	Dåtid	En period	Framtid
Preposition?	fyrir	í	eftir
Kasus?	Dativ	Ackusativ	Ackusativ
Exempel	fyrir viku	í viku	eftir viku
	fyrir einu ári	í eitt ár	eftir eitt ár

Utförlig beskrivning

Prepositioner
Ackusativ		Dativ
Preposition		Preposition
fyrir framan/aftan	framför/bakom	að	åt
Genitiv		Dativ och Ackusativ
Preposition		Preposition
auk	dessutom	í	i

Ackusativ

um – "runt"

gegnum – genom

kringum – omkring

við – på, mot

Dativ

að – åt

frá – från

af – från/av

úr – ur

nálægt – nära

Genitiv

til – till

án – utan

milli – mellan

vegna – på grund av

Prepositioner som styr mer än ett kasus

í + dativ – i

í + ackusativ – intill

á + dativ – på

á + ackusativ – ovanpå

undir + dativ – under

under + ackusativ – gå under

með + dativ – betyder "med" (instrumentalt).

með + ackuasativ – betyder "med" att ta med sig.

Minnesregler

• RiA = Riktning + Ackusativ

När det är rörelse är det ackusativ.

• BeDa = Befintlighet + Dativ

När det är befintlighet (läge) är det dativ.

Konjunktioner

De vanligaste konjuktionerna:

af því að därför att

en betyder "än", och även "och, men"; jämför "and" på engelska

heldur hellre

heldur en hellre än

ef om, när

ekki inte

en men

enn fortfarande

hjá nära, bredvid

enda

og och

eða eller

frá från

ellegar

hvort om

bæði-og både och

hvorki-né varken-eller

annað

svona så

síðan sedan, då

uns tills

hvort-eða

hvort-eða

ýmist-eða

á meðan tills

þangað til

þegar när (tid)

þess vegna därför

því därför

þó dock

Jämför betydelsen av dessa ord på Internetadressen: http://www.lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi?adg=innsl

Subjunktioner

Förklarande

að

Kausala (Orsakssubjunktioner)

af því að

úr því að

því að

þar eð

með því að

vegna þess að

sökum/sakir èss að

þar sem

Konditionala (villkorliga)

ef

nema

svo framarlega sem

Konsekutiva (avser följd/verkan)

svo að

að

Koncessiva (erkännande)

þó að

þótt

enda þótt

jafnvel þótt

þrátt fyrir það að

Finala

till þess að

til að

svo að

að

Komparativa (jämförande)

eins og

svo sem

sem

heldur en

Temporala (Tidssubjunktioner)

þegar

áður en

meðan

eftir að

uns

Interrogativa (frågande)

hvort

hvort-eða

hvort heldur-eða

hvort sem-eða

Relativa

sem

þar sem

þangað sem

þangað er

þaðan er

hvert sem

hvert er

hvar sem

hvaðan sem

hvaðan er

hvernig sem

hvenær sem

Räkneord

1	Einn
2	Tveir
3	Þrír
4	Fjórir
5	Fimm
6	Sex
7	Sjö
8	Átta
9	Níu
10	Tíu
11	Ellefu
12	Tólf
13	Þrettán
14	Fjórtán
15	Fimmtán
16	Sextán
17	Sautján
18	Átján
19	Nítján
20	Tuttugu
21	Tuttugu og einn
30	Þrjátíu
40	Fjörutíu
50	Fimmtíu
60	Sextíu
70	Sjötíu
80	Áttatíu
90	Níutíu
100	Hundrað
101	Hundrað og einn
200	Tvö hundruð
1000	Þúsund
1000000	Miljón

Konjugation av räkneord

Räkneorden 1-4 konjugeras efter genus och kasus.

1 (ett)

Singular
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	einn	ein	eitt
Ackusativ	einn	eina	eitt
Dativ	einum	einni	einu
Genitiv	eins	einnar	eins
...
Plural
Nominativ	einir	einar	ein
Ackusativ	eina	einar	ein
Dativ	einum
Genitiv	einna

2 (två)

Plural
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	tveir	tvær	tvö
Ackusativ	tvo	tvær	tvö
Dativ	tveimur
Genitiv	tveggja

3 (tre)

Plural
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	þrír	þrjár	þrjú
Ackusativ	þrjá	þrjár	þrjú
Dativ	þremur
Genitiv	þriggja

4 (fyra)

Plural
	Maskulinum	Femininum	Neutrum
Nominativ	fjórir	fjórar	fjögur
Ackusativ	fjóra	fjórar	fjögur
Dativ	fjórum
Genitiv	fjögurra

Källor

• https://web.archive.org/web/20060720144848/http://www.islenska.net/ - Isländska på nätet
• Íslensk sænsk orðabok. 6. uppl., Reykjavik : Mál og menning, 1994
• Íslensk orðabók handa skólum og almenningi, Reykjavik, 1963